گروه دانشگاه خبرگزاری آنا-هانا حیدری، امروزه استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان اغلب بر روی فعالیت‌های خدماتی مانند فروش، حمل‌ونقل، تاکسی‌های اینترنتی و غذا فعالیت می‌کنند. از همین رو نیاز است اکوسیستم استارت‌آپ‌ها و کارآفرینان به سمت حوزه‌های کمتر مورد توجه بـا پتانسـیل بالا و اثـرات اجتماعی و اقتصادی و ملی بالا در شرایط کنونی هدایت شود.
باتوجه به چالش‌های متعدد کشور در عرصه‌هایی مانند کشاورزی، سبک زندگی شهرنشینی، مسائل اجتماعی، محیط‌زیست، آلودگی و انرژی، در این بین گروه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیانی شکل گرفته‌اند که به‌صورت غیرمستقیم اندیشه و خلاقیت را وارد چرخه‌های تولید تا بازار می‌کنند. خبرگزاری آنا در راستای معرفی و تجربه‌نگاری فناوری، با گروه‌های استارت‌آپی موفق در قالب «پاتوق نخبگان» همراه شده و پای صحبت آنان نشسته است.
«پاتوق نخبگان» محفلی برای مخترعان و نخبگان است که در سلسله نشست‌هایی در راستای معرفی دستاوردها و چالش‌های استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان در خبرگزاری آنا برگزار میشود. در یکی از نشست‌ها میزبان سجاد مهرابی و محمد دارابی بودیم؛ بخش اول گفتگو را پیش از این خوانده‌اید. حالا بخش دوم این گفتگو را با محمد دارابی را در ادامه مشروح این گفتگو می‌خوانید.
آنا: خودتان را معرفی کنید و در خصوص سانیوا نیز توضیح دهید.
دارابی: محمد دارابی هستم و در حال حاضر در مقطع دکتری مهندسی شیمی در دانشگاه تربیت مدرس تحصیل می‌کنم. آشنایی من با گروه آقای محرابی از ۹ ماه پیش شروع شد که در حال کار روی مباحث نوآوری و خلاقانه بودند. یکی از پروژه‌هایی که قرار شد روی آن کار کنم سیستم خنک‌سازی‌های مدرن بود. یکی از رایج‌ترین راه‌ها برای خنک‌سازی سیستم‌ها استفاده از آب است. در این فرایند حجم بسیار زیادی آب مصرف میشود. در صنایع، به‌خصوص پتروشیمی، پالایش و معدن برای خنک‌سازی از آب استفاده میشود. برای جلوگیری از هدررفت سرسام‌آور این میزان آب میتوان سیستم‌هایی طراحی کرد که مجهز به فناوری‌های های‌تک هستند و مصرف آب پایینی دارند. ایده ساخت سانیوا نیز از دل این پروژه شکل گرفت.
آنا: درواقع شما مطالعات بنیادی و دانشی را روشمند کردید و این سیستم را ساختید؟
دارابی: هدف این بود که کولری آبی طراحی کنیم که در آب‌وهوای شرجی نیز کار کند. کولرهای آبی در رطوبت زیاد فایده‌ای ندارد و به همین دلیل به فکر طراحی سیستمی افتادیم که بتواند بازدهی کولر آبی را در شرایط شرجی بالا ببرد. در نهایت به این نتیجه رسیدیم که اگر کولر آبی را با فناوری دیگری ترکیب کنیم، امکان استفاده از آن را در مناطق مرطوب نیز خواهیم داشت. در این سیستم آب خنک وارد کولر آبی شده، از داخل محفظه عبور می‌کند، بادی که تولید میشود از روی جریان آب عبور می‌کند و در نهایت باعث تولید باد خنک میشود.
مشکل اینجاست که دمای آب پس از مدتی به ۴۰ درجه می‌رسد و نمی‌توان آن را خنک کرد، برای حل این مسئله هفت روش پیدا کردیم که در نهایت به روشی رسیدیم که نیازی به تجهیزات و انرژی زیادی نداشت و هزینه آن نیز بالا نبود.
مهرابی: یک کولر آبی معمولی ۴۰۰ لیتر آب مصرف می‌کند، برای جلوگیری از این هدررفت قصد ساخت سیستمی را داشتیم که مصرف آبش ۴۰ لیتر باشد. در نهایت به فناوری‌ای دست پیدا کردیم که در صنعت فولاد نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
آنا: درواقع پروژه سانیوا از دل پروژه دیگری درآمد؟
مهرابی: بله، کولر به خنک‌سازی صنایع فولاد تبدیل شد. صنایع فولاد اصفهان برای خنک‌سازی ۲۵ میلیون مترمکعب آب مصرف می‌کند که این آب پس از مصرف قابل استفاده نیست. ادعا می‌کنند که ۱,۵ درصد از این آب را نیز به چرخه برمی‌گردانند، آماری که گزارش می‌دهند براساس استاندارد امریکا است. این امر نشان می‌دهد که نه تنها آماری ندارند، بلکه نمی‌توانند میزان مصرف آب را به طور دقیق اندازه‌گیری کنند.
دارابی: قصد داشتیم مشکل هدررفت آب در صنایع فولاد را حل کنیم اما نتوانستیم اطلاعاتی پیدا کنیم چراکه میزان مصرف آب در برج‌های خنک‌کن فوق‌العاده محرمانه به شمار می‌رود.
سانیوا سامانه نوین تأمین انرژی مستقل از هوا است. در برخی مکان‌ها دسترسی به هوا محدود است مانند زیر دریا و فضا. در این مکان‌ها به انرژی نیاز است اما هوا محدود است. برای تأمین انرژی روش‌های مختلفی وجود دارد، برای مثال در زیر دریا معمولاً از روش بنزینی مانند موتور احتراق داخلی یا کپسول اکسیژن استفاده میشود.
آنا: باتری‌های فعلی که زیر دریا استفاده می‌شوند مکمل بنزینی دارند؟
دارابی: بله، برای راه‌اندازی یک سامانه کوچک پنج واتی به مدت ۲۰ ساعت نیاز به باتری با حجم ۹۰۰ لیتر است که وزن تقریباً یک تن است. عمر این باتری‌ها یک تا دو سال است. هزینه نگهداری و تعمیرات سالانه آن حدود یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون تومان میشود. البته این باتری‌ها وارداتی هستند و تنها صبا باتری زیر نظر وزارت دفاع آن را در داخل کشور می‌سازد.
آنا: از روش دیگری برای تأمین انرژی زیر دریا استفاده میشود؟
دارابی: یک روش دیگر استفاده از پیل سوختی با ترکیب هیدروژن و اکسیژن است. از این نوع سامانه‌ها در انگلستان و روسیه استفاده شده اما مشکل آن عدم ایمنی کپسول هیدورژن است. وجود هیدروژن در کنار اکسیژن خیلی خطرناک است و می‌تواند به انفجار بزرگی منجر شود. برخی از سامانه‌ها نیز به جای اکسیژن از متانول استفاده می‌کنند که علاوه بر هزینه زیاد، به انرژی و دمای بالایی نیاز دارد. روش دیگر استفاده از موتور استرلینگ است که نسبت به موتورهای احتراق داخلی به انرژی بالاتر نیاز دارد. این موتور حجم بالایی نزدیک به ۵۰۰ لیتر فضا نیاز دارد و حدود ۷۰۰ کیلوگرم وزن دارد.
با بررسی این روش‌ها و انجام تحقیقات به سامانه ایمن‌تر و سبک‌تری دست یافتیم که فضای کمتری نیز اشغال می‌کند. این سامانه سانیوا نام دارد و سوخت آن ترکیبی از آب شور دریا با پایه هیدروکربن سبک الکلی است. سانیوا یک‌چهارم سامانه‌های دیگر وزن دارد، یک‌پنجم سامانه‌های دیگر حجم اشغال می‌کند و هزینه آن حدود یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان است.
آنا: سانیوا نوعی موتور است؟
دارابی: نه موتور نیست، درواقع روشی برای تبدیل الکتریسیته است. موتور به شکل قبلی باقی مانده، گروه ما سوخت جدیدی را جایگزین سامانه‌های سوخت‌رسانی قبلی کرده که هزینه زیاد، احتمال انفجار، نیاز به تعویض مرتب داشتند و حجم بالایی از فضا را اشغال می‌کردند. سانیوا کار تأمین انرژی را انجام می‌دهد و نیاز به موتور بنزینی را از بین برده است.
آنا: روش کار سانیوا چگونه است؟
دارابی: سوخت این سامانه آب دریا است که به‌وفور یافت میشود. این سامانه به نسبت نمونه‌های دیگر به اکسیژن کمتری نیاز دارد و حجمی که اشغال می‌کند ۱۵۰ لیتر است. از سانیوا میتوان در شناورهای سطحی مانند قایق‌های سطحی، سیستم‌های پورتال، لپ‌تاپ و گوشی نیز استفاده کرد. این سامانه در شناورهای دوزیست که برای تأمین انرژی در سطح زیر دریا باید از باتری استفاده کنند نیز کاربرد دارد. سانیوا پسماندی نیز تولید نمی‌کند.
سانیوا حرارت تولید نمی‌کند و ارتعاش صدا نیز ندارد، بنابراین اختفای آن راحت است، از این نظر می‌تواند در حوزه نظامی نیز کاربرد داشته باشد. همچنین میتوان از این سامانه در اسکله‌ها برای تأمین انرژی و در سکوهای نفتی برای روشنایی استفاده کرد. امکان استفاده از سانیوا در اسکوترها نیز وجود دارد، درواقع میتوان این سامانه را به اندازه یک پاوربانک درآورد. از این نوع سامانه در اسباب‌بازی‌ها نیز استفاده میشود که نیاز به شارژ و باتری نداشت و تنها با افزودن چند قطره آب نمک شروع به کار می‌کرد.
مهرابی: یکی از راه‌های پرورش آبزیان داخل دریا در قفسه‌هاست، برای تأمین انرژی این مکان‌ها نمی‌توان از برق عادی استفاده کرد که سانیوا می‌تواند روش جایگزین مناسبی برای این کار باشد.
آنا: آب نمک مورد استفاده در این سیستم نیاز به استاندارد خاصی دارد؟
مهرابی: هر نوع آب نمکی قابل استفاده است و درصدش مهم نیست. با استفاده از این روش محصولات مختلف در دنیا ساخته شده است، برای مثال چراغ قوه‌ای که با آب‌نمک روشن می‌شد و در شرایط اضطراری استفاده میشود.
آنا: با توجه به تجربه‌ای که دارید، حلقه مفقوده میان صنعت و دانشگاه کجاست؟
دارابی: بر این باورم که پایان‌نامه‌ها قرار نیست هیچ دردی را از جامعه دوا کند. وقتی فرد مدرک می‌گیرد و بدون درکی از بازار شروع به فعالیت می‌کند مشکل صنعت را درک نخواهد کرد. من دانشجو باید ابتدا بفهمم که مشکل صنعت کجاست با دیگران هم‌فکری کنم که مشکل را چگونه حل کنم تا راهی برای آن پیدا کنم، سپس این راه‌حل را به صنعت ارائه دهم تا بررسی کند و دریابد که به دردش می‌خورد یا خیر. همکاری باید از سوی هر دو طرف انجام شود. صنعت باید پیشگام شود و مشکلاتش را مطرح کند و دانشگاه نیز به آنها بپردازد.
در کشورهای پیشرفته نحوه کار بدین شکل است که هر قسمتی از یک پروژه به یک دانشجو داده میشود اما مسئولان کشور ما چنین دیدی ندارند. یکی از دوستانم در پالایشگاه اصفهان به کاتالیستی دست یافته بود که مشابه نمونه ایتالیایی بود اما قیمتش یک چهارم نمونه خارجی بود. با این حال مسئولان مربوطه از صاحب ایده ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیون تومان ضمانت می‌خواستند تا مطمئن شوند که کاتالیست درست کار می‌کند. فرصتی به دانشجویان داده نمی‌شود، نگرش‌ها یا سنتی است یا به طور کلی به کشورهای خارجی است.
آنا: حق با صنعت است یا دانشگاه؟
مهرابی: صنعت حق دارد. در دانشگاه با مسئله واقعی رودررو نیستند. استادان دانشجویان را به دنبال مسائل غیرمرتبط می‌فرستند، مسائلی که نیازی به آنها وجود ندارد. دروس دانشگاهی به‌روز نیستند. بسیاری از استادان خارج کشور تحصیل کرده‌اند و ارتباطی با صنعت داخل ندارند. روش‌های این استادان قدیمی است و به درد صنعت نمی‌خورد. از سوی دیگر صنعت ما نیز از علم روز خبر ندارد. برای مثال چرا تاکنون کسی به فکر ساخت بادام‌شکن نیفتاده بود؟ چراکه فکر می‌کردند مشکلی نیست با چکش بادام می‌‌شکنم. تفکر این چنینی در صنعت بسیار زیاد است. زبان فرد متخصص علمی و صنعتی با هم متفاوت است و حتی فرهنگ آنها نیز متفاوت است، باید به فکر راهی برای ایجاد ارتباط میان آنها بود.
آنا: چرا برخی از مخترعان به شدت مورد توجه رسانه قرار می‌گیرند و برخی دیگر در سایه می‌مانند؟
مهرابی: برخی از افراد به‌ظاهر دانشمند از عدم آگاهی اهل رسانه در خصوص مباحث تخصصی سوءاستفاده می‌کنند، دروغ می‌گویند و متأسفانه بسیار سروصدا هم می‌کنند. خبرگزاری‌های بزرگ و حتی صداوسیما نیز به سراغ آنها می‌روند که باعث مطرح شدن گسترده این افراد در سطح جامعه میشود. این افراد از تشنگی فضای رسانه از موفقیت جوانان به سبک عامه سوءاستفاده می‌کنند.
آنا: برای رفع این مشکل دانشگاه باید پیشقدم شود یا فناوران و صاحبان ایده؟
مهرابی: مرزهای علم آنقدر پیش رفته است که یک شخص نمی‌تواند تمام آن را درک کند، بنابراین وقتی کسی ادعای دروغ می‌کند، تشخیص درست یا نادرست بودن آن دشوار میشود. بنابراین برای بررسی به مستندات نیاز است تا دریابیم که آیا واقعا به این فناوری رسیده یا دروغ می‌گوید.
آنا: تشخیص درستی یک ادعای علمی باید برعهده دانشگاه باشد یا رسانه؟
مهرابی: رسانه باید از ظرفیت دانشگاه و استادانش استفاده کند. وقتی شبکه ملی قصد دارد فناوری یا فناور را معرفی کند باید از دانش یک کارشناس نیز استفاده کند تا درست بودن آن تأیید شود.
آنا: به نظر شما دانش‌آموزان و دانشجویان ما باید به دنبال درس باشند یا مهارت؟
دارابی: مشکل بسیار بزرگی است که جمعیت زیادی از دانشجویان را نیز درگیر کرده است. البته این تنها مشکل نظام آموزشی ما نیست، برای مثال نحوه انتخاب رشته در زمان دبیرستان را به یاد دارید؟ هر کسی که معدلش بالاتر می‌شد به تشخیص مشاور باید رشته ریاضی فیزیک می‌خواند، چه بسا که شاید عملکرد بهتری در رشته انسانی داشت. مشکلات نظام آموزشی ریشه‌ای است، دانش‌آموز و دانشجو باید براساس استعداد، علاقه و تجربه رشته انتخاب کند تا پویایی داشته باشند و موفق شوند. بسیاری از دوستان من بعد از کارشناسی تغییر رشته دادند و در حوزه‌های انسانی و پزشکی ادامه تحصیل دادند.
از سوی دیگر بسیاری از دانشجویان که در رشته‌های فنی تحصیل می‌کنند، بعد از اتمام تحصیل به کشورهای خارجی می‌روند. بدین ترتیب هزینه تحصیل را کشور داده اما ثمره آن برای جای دیگری است. بسیاری از دوستان من که در شریف تحصیل می‌کردند، به کشورها خارجی مهاجرت کرده‌اند. به گفته آنها، از همان روز اول پروژه‌ای برایشان تعریف میشود اما در ایران هیچ نظارت و کنترلی وجود ندارد و در دانشگاه فضا رقابتی است.
بنیاد ملی نخبگان براساس معدل افراد را می‌سنجد که یعنی نمره مهم‌تر از مهارت فنی است. بسیاری از آزمون‌های استخدامی براساس معدل نیرو می‌پذیرند، این امر نشان می‌دهد که نمره ارزشمندتر از مهارت است. بنابراین اگر کسی معدلش ۱۴ باشد اما در صنعت مهارت داشته باشد، باید چه کند؟ نگاه سیستم آموزشی و استخدام نادرست است. بسیاری از افرادی که معدل بالا دارند، صرفاً درس می‌خوانند و در کارهای صنعتی و مهارتی سررشته‌ای ندارند.
مهرابی: ابتدا باید دریابیم که برای چه صنعتی نیروی انسانی تربیت می‌کنیم، برای مثال برای شناخت بازار به نیروی بازاریاب نیاز است، برای کار در حوزه شیمی به مهندس شیمی نیاز است. قبل از هر طرح و کسب‌وکاری باید بدانیم که چه نوع نیروی انسانی لازم داریم. در حال حاضر بحران نیروی انسانی در کشور داریم. از سوی دیگر نگاه جامعه به برخی شغل‌ها بسیار بد است. برای مثال بسیاری فکر می‌کنند هر کسی می‌توانند پیک موتوری شود اما در واقعیت پیک موتوری جلوه ارتباط با مشتری است.
بسیاری از شرکت‌های موفق قوانین خاصی برای نوع پوشش، برخورد و صحبت کردن پیک موتوری با مشتری دارند. با بحران نیروی انسانی مواجه هستیم. افراد همه‌فن‌حریف نداریم. مشکل این است که نمی‌دانیم نیروی انسانی را برای چه کاری می‌خواهیم.
آنا: ظرفیت اشتغال‌زایی شما چقدر است؟ هدف نهایی‌تان چیست؟
مهرابی: هدف ما اشتغال‌زایی نبود، درواقع تولیدکننده محصولات عمومی مورد نیاز مردم هستیم. علاقه‌ای به رانت دادن و کار برای دولت نداریم. براساس تجربه فهمیدم که اگر بخواهی با دولت و سازمان‌های دولتی کار کنیم باید رانت و رشوه بدهید. بنابراین به سراغ تولید محصولاتی رفتم که مورد نیاز مردم است. هدف ما نوآوری است. برای حفظ اشتغال نیز تلاش می‌کنیم، اگر ببینیم که تحلیل می‌رویم، مدل تولید را تغییر می‌دهیم یا وارد بازارهای صادراتی می‌شویم. قصد انحصار نداریم، محصول خودمان را ارائه می‌دهیم.
به عبارت دیگر مجموعه نوآور و خلاقی هستیم که در حوزه‌های مختلف فعالیت می‌کند. تصمیم گرفتیم که وارد حوزه دانش‌بنیان و فناوری شویم. به طور کلی پنج محصول در شرکت داریم که یکی از آنها آشغال‌گیر یک‌بارمصرف است. این محصول وارد بازار شد و با استقبال خوبی مواجه شد اما روش تولیدمان غلط بود که اشتباه از صنعتگر بود. مشکلاتش حل شده و قرار است دوباره وارد بازار شود.
یکی دیگر از مشکلات ما پیدا کردن نیروی انسانی مناسب با موقعیت شغلی است. برای جذب یک نیرو آگهی داده بودیم اما تمام اشخاصی که درخواست داده بودند یا تخصص موردنظر را نداشتند یا فاقد سابقه شغلی مرتبط بودند. کار در شرکت‌های خلاق و نوآور نیاز به افراد ماهر دارد چراکه نمی‌توان کار به کارآموز سپرد، بازار جای شوخی نیست اگر ضعیف باشید توسط رقبا بلعیده می‌شوید.
آنا: چرا محصولاتتان را ثبت اختراع نمی‌کنید؟
مهرابی: نخستین درخواست در اداره ثبت اختراع این است: ثبت اختراع فرایندی دوجانبه بین دولت و مخترع است. دولت اختراع را به نام شما ثبت می‌کند البته این ثبت اختراع تا زمانی به نام شماست که دولت نیازی به آن نداشته باشد. همچنین تمام معادلات فنی، محاسبات، جزئیات، تحلیل‌ها و مواد به کار رفته در اختراع نیز باید ذکر شود. بدین ترتیب فردی با کمترین اطلاعات فنی هم با مطالعه اسناد ثبت اختراع شما می‌تواند محصول را دوباره بسازد.
